Płock, Przemienienia Pańskiego
Historia Parafii w Płocku
Prawosławie pojawiło się w Płocku w latach 30 – tych XIX wieku. Wydarzenie to było ściśle związane ze zmianami w funkcjonowaniu społeczno – politycznym Królestwa Polskiego. Po upadku Powstania Listopadowego stanowisko namiestnika objął feldmarszałek Iwan Paskiewicz, który w nagrodę za stłumienie polskich walk narodowowyzwoleńczych otrzymał tytuł księcia warszawskiego. Car Mikołaj I unieważnił, już i tak nie przestrzeganą od dawna, konstytucję z 1815 roku, zlikwidował sejm, wojsko polskie i odrębną koronację w Warszawie. W 1833 roku wprowadził stan wojenny na 25 lat. Urzędy zaczęli zajmować Rosjanie przybywający z Cesarstwa, którzy w głównej mierze wyznawali prawosławie.
W 1834 roku rozpoczęto organizowanie miejsc pochówku dla zmarłych wyznania prawosławnego: „Cmentarz ten leży przy ulicy Dobrzyńskiej, zaraz przy cmentarzu katolickim, a wchodzi się do niego bramą czerwono malowaną i na klucz zamkniętą”. W latach 40 – tych XIX wieku rozpoczęto prace nad urządzeniem cmentarza prawosławnego. Wyznaczono miejsce na wprost ulicy Warszawskiej poza alejami i okopami otaczającymi miasto. Pierwsze pochówki odbyły się w 1842 roku. Kolejne lata upłynęły na pracach przy grodzeniu cmentarza (wykonano parkan od ulicy i wał ziemny z pozostałych trzech stron). W 1871 roku na cmentarzu pobudowano niewielką cerkiew pod wezwaniem św. Archanioła Michała. W 1894 roku powiększono obszar cmentarza.
Natomiast główna świątynia została zbudowana (1867 r.) na planie krzyża o długości 78 stóp i szerokości 58 stóp, wysokości od podstawy do stropu 29 stóp. Przeznaczona była dla 400 modlących się. Nad budowlą wznosiły się dwie wieże zwieńczone złoconymi krzyżami. Wysokość głównej wieży na skrzyżowaniu naw, zwieńczonej cebulastym chełmem wynosiła 86 stóp, a wysokość dzwonnicy nad przedsionkiem głównego wejścia – 77 stóp. Dach pokryty był blachą żelazną, a obydwie wieże blachą angielską pomalowaną na kolor błękitny, i ozdobiony złotymi gwiazdami.
Po upływie 25 lat od zakończenia budowy, cerkiew okazała się zbyt mała. Na wybudowanie nowej, odpowiednio okazałej, potrzebne były olbrzymie fundusze, postanowiono więc rozbudować starą. Projekt przebudowy przygotowali: architekt gubernialny Józef Górski i proboszcz parafii, protojerej Jerzy Liwotow. Przebudowie patronował gubernator płocki Iliodor Janowicz. Według projektu świątynia miała pomieścić 1050 osób. Do rozbudowy przystąpiono w maju 1893 roku – zdjęto krzyż z dzwonnicy i rozpoczęto rozbiórkę niepotrzebnych elementów cerkwi. Dnia 6(18) czerwca tegoż roku położono kamień węgielny pod nowe ściany.
Nowa cerkiew miała również formę krzyża o długości 1083/4 stopy, szerokości 682/3 stopy i wysokości 253/4 stopy. Zbudowano ją już w całkowicie czystym rosyjskim stylu. Wyraźnie zaakcentowano frontową elewację świątyni, wprowadzono wiele zdobniczych detali (zwłaszcza typowych dla architektury rosyjskiej kokoszników). Elementem dominującym stała się dzwonnica, a dwie niższe wieże miały charakter dekoracyjny. Kopuła na skrzyżowaniu naw wzniesiona została na ośmiobocznym bębnie, nakryta cebulastym hełmem. Miała po bokach cztery wieżyczki nakryte spiczastymi dachami. Do cerkwi prowadziło sześć wejść. Wzdłuż całego frontu budowli znajdował się taras z siedmiostopniowymi schodami. Mniejsze tarasy znajdowały się przed innymi wejściami do świątyni.
Po odzyskaniu niepodległości władze polskie postanowiły przeznaczyć cerkiew na kościół dla stacjonującego w Płocku garnizonu wojskowego. Przejęcie cerkwi przez wojsko nastąpiło 5 marca 1919 roku. Ludności prawosławnej pozwolono zabrać ze świątyni ołtarze, obrazy, świeczniki. Uczestniczka tego wydarzenia, Maria Macieszyna, tak opisuje je w swoim pamiętniku: „W cerkwi zebrał się cały lud prawosławny. Jest ich w Płocku około 500 osób. Trzech duchownych z rozwianym włosem wydawali rozkazy. Rzemieślnicy rozbierali pięknie rzeźbione ołtarze. Niektórzy spośród ludu płakali. Szczególnie kobiety tu urodzone. (...) Burzenie ołtarzy, zgnębienie duchownych w mocno powycieranych sutannach, załamane ręce i pełne boleści postacie parafian, robiły okropnie przykre wrażenie.”
W dniu 19 marca 1919 roku kapelan garnizonu ks. Feliks Słonicki poświęcił byłą cerkiew na kościół garnizonowy.
W 1928 roku rozpoczęły się prace remontowe mające na celu zdjęcie wież i krzyży prawosławnych, czyli rozbiórka byłej cerkwi. Działo się to z inicjatywy Magistratu Miasta Płocka. Rozebranie byłej cerkwi prawosławnej zaproponował ówczesny prezydent Płocka Stefan Zbrożyna na zebraniu w dniu 15 września 1928 roku. „Dziennik Płocki” doniósł 16 grudnia 1929 roku o zakończeniu rozbiórki byłej cerkwi i o znalezieniu w jej fundamentach puszki z aktem erekcyjnym i pięciu monet.
Po przejęciu cerkwi przez polskie władze wojskowe funkcję jej przejęła kaplica pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, mieszcząca się w budynku dawnego klasztoru podominikańskiego. Od lat 90 – tych XIX wieku była tam ochronka dla dzieci prawosławnych.
Płocką parafią prawosławną przez przeszło 150 lat zarządzali kolejni proboszczowie:
- 1857 – 1867 - ks. A. Strukowski
- 1867 - 1887 - ks. Włodzimierz Stabnikow
- 1887 – 1904 - ks. Jerzy Liwotow
- 1904 - 1906 - ks. Eudoksjusz Biełanowskij
- 1906 - 1913 - ks. Joann Rajewicz
- 1913 - 1923 - ks. Aleksander Kiedrowskij
- 1923 - 1929 - ks. Aleksy Subotin
- 1929 - 1933 - ks. Roman Kostanowicz
- 1933 - 1939 - ks. Wiktor Karwowski
- 1939 - 1945 - ks. hieromnich Teodor (Chraszczewskij)
- 1945 - 1966 - ks. Walenty Kraśnikow
- 1966 - 1972 - ks. Józef Łysynkiewicz
- 1972 - 1977 - ks. Paweł Kononiuk
- 1977 - 1993 - ks. Wiktor Jacewicz
- od 7 kwietnia 1993 - ks. Eliasz Tarasiewicz