Stanisławowo Św. mcz. Aleksandry
Parafia św. męczennicy Aleksandry w Stanisławowie koło Pomiechówka
Historia parafii św. męczennicy Aleksandry w Stanisławowie koło Pomiechówka liczy 160 lat. Została założona w pierwszej połowie XIX w. po zbudowaniu twierdzy wojskowej w Modlinie. Wokół tej twierdzy zaczęli osiedlać się chłopi pochodzący z Rosji - z guberni pskowskiej. Każdy z osiedleńców otrzymywał ziemię o powierzchni 10 dziesięcin (10,9 ha). Dodatkowo osadnicy otrzymywali budowaną na koszt Skarbu Państwa zagrodę, dom i pełne wyposażenie gospodarstwa, czyli narzędzia rolnicze, sprzęty domowe oraz żywność w ilości wystarczającej do nowych zbiorów. Brali oni również udział przy modernizacji i rozbudowie Twierdzy Modlin. Początkowo należeli oni do parafii modlińskiej, jednak ze względu na uwarunkowania militarne uczęszczanie do świątyni na nabożeństwa było utrudnione. Dlatego też ówczesne władze Królestwa Polskiego zdecydowały wybudować dla prawosławnych przesiedleńców z Pskowa dodatkową cerkiew w jednej z kolonii niedaleko twierdzy – kolonii Aleksandryjskiej, obecnie wieś Stanisławowo. Oprócz wymienionej kolonii Aleksandryjskiej, prawosławni osiedleńcy zamieszkali również w kolonii Konstantynowskiej, Kosewskiej, Szczypiorskiej i Zakroczymskiej.
Plan budowy cerkwi został zatwierdzony już w 1840 roku. Autorem projektu świątyni był znany warszawski architekt, Jan Jakub Gay twórca m.in. projektu spichlerza Banku Polskiego w Twierdzy Modlińskiej. Przez cztery lata trwały poszukiwania odpowiedniego miejsca do budowy cerkwi. Miejsce pod budowę świątyni zostało poświęcone 10 maja 1844 r. przez ks. prot. Nestora, proboszcza parafii św. Jerzego w Modlinie. Budowę ukończono w 1845 roku. Konsekracji świątyni dokonał 29 września 1846 r. ówczesny dziekan warszawski ks. prot. Teofil Nowicki dedykując ją św. męczennicy Aleksandrze.
Cerkiew była olbrzymia, zbudowana na planie kwadratu. Zajmowała powierzchnię około 640 m2, a każdy z jej boków miał długość 25m. Posiadała pięć kopuł, była wykonana z wypalanych cegieł, elewacja była pokryta tynkiem imitującym ciosy kamienne. Portale, okna i gzymsy nosiły cechy stylu neoromańskiego. Obok cerkwi zbudowano dzwonnicę, wykonano ją z cegieł z elewacją pokrytą tynkiem imitującym ciosy kamienne. Łączny koszt budowy świątyni wraz z wyposażeniem wyniósł 30.228 rubli. Parafia liczyła wówczas 400 wiernych, a pierwszym proboszczem został ks. Grzegorz Dołżanskij. Proboszcz cerkwi miał otrzymywać uposażenie w wysokości 600 rubli, diakon 120 rubli, a psalmista 60 rubli rocznie. Ponadto wszyscy razem otrzymywali 185 rubli rocznie na opał. Na potrzeby cerkiewne – prosfory, wino, kadzidło itp. wyznaczono sumę 100 rubli rocznie. Kapłan, diakon i psalmista mieszkali w drewnianych domach należących do cerkwi. Obok domu proboszcza znajdował się budynek gospodarczy i niewielki sad, a oprócz tego miał on w użytkowaniu 2 dziesięciny ziemi cerkiewnej.
W 1849 r. w kolonii Aleksandryjskiej powstała szkoła parafialna, w której nauczycielem był proboszcz, za co otrzymywał dodatkowo 60 rubli. Podobne szkoły powstały w 1866 r. w Szczypiornie, a w1867 r. w Konstantynówce. Była to imponująca liczba zważywszy na fakt, iż w Diecezji Warszawskiej znajdowały się w owym czasie tylko dwa ośrodki nauczania: Warszawskie Seminarium Duchowne oraz szkoła przy klasztorze św. Onufrego w Jabłecznej, otwarta 6 grudnia 1838 r. W 1853 r. parafia św. Aleksandry liczyła 354 parafian.
Według spisu cerkwi i duchowieństwa Diecezji Chełmsko-Warszawskiej z 1886 r. do parafii św. Aleksandry należały miejscowości: kolonia Aleksandryjska, Kosewko i Szczypiorno pow. płońskiego oraz kolonia Konstantynowska (Konstantynowka) pow. warszawskiego. W Konstantynowce początkowo mieszkali prawosławni i staroobrzędowcy, ale ci drudzy po pewnym czasie przeszli na Prawosławie i w 1869 r. we wsi nie było już ani jednego starowiera. W 1886 r. parafia miała 607 wiernych i 14 dziesięcin ziemi. Proboszczem do 1885 r. był ks. prot. Teofan Ułowicz, a jego następcą ks. Joan Wozniesienskij.
Rosyjscy osiedleńcy posiadali w okolicy parę świątyń i kaplic. Oprócz parafialnej cerkwi św. Aleksandry i wspomnianego już soboru św. Jerzego w Twierdzy Modlin z liczną obsadą duchownych, na cmentarzu w odległości 3 km od twierdzy wybudowano murowaną kaplicę pod wezwaniem ikony Przenajświętszej Bogurodzicy „Wszystkich Strapionych Radość”, obsługiwaną przez duchownych z soboru. Ponadto, w roku 1856, Diecezja Warszawska otrzymała w użytkowanie leżące po drugiej stronie Narwi rządowe dobra Góra z pałacem, który przeznaczono na letnią rezydencję warszawskich biskupów prawosławnych. W dobrach tych utworzono domową cerkiew ze stałym etatem dla duchownego. Miało to miejsce za Arcybiskupa Warszawskiego i Nowogieorgijewskiego (obecny Modlin) Arseniusza (1848-1860). Ważnym wydarzeniem dla miejscowej parafii była wizyta cara Aleksandra III, która miała miejsce 30 sierpnia 1884 r. Odbyła się ona, kiedy car wracał z rodziną ze spotkania z cesarzami Austrii i Prus, które odbyło się w Skierniewicach. Jako dowód upamiętniający owo wydarzenie służy specjalnie w tym celu wykonana tablica, na której wyryto napis w języku słowiańskim.
W 1900 r. mistrzowie ze szkoły ikon w Hołuju niedaleko Moskwy, wykonali wewnętrzne freski. Z niektórych zachowanych ksiąg metrykalnych udało się ustalić, iż proboszczem do roku 1907 był ks. Bazyli Torskij, następnie w latach 1908-1910 ks. Jan Bogdanowicz, w latach 1910-1910 ks. Bazyli Bajkow, zaś od września roku 1913r. ks. Mikołaj Karpowicz. W roku 1907, po dołączeniu mieszkańców z obwodów płońskiego i warszawskiego, liczba parafian wzrosła do 1305 osób. Praca duszpasterska ks. Mikołaja Karpowicza zaowocowała ożywieniem życia religijno-moralnego w parafii. Założona została biblioteka, a także trzy szkółki parafialne. W niedziele organizowane były spotkania poświęcone tematyce religijno-duchowej. Wydano nawet broszurę zawierającą regulamin zebrań parafialnych, pracy Rady Parafialnej przy cerkwi w Stanisławowie. Do pierwszej wojny światowej parafię w Stanisławowie często odwiedzali warszawscy biskupi, ponieważ w niedaleko położonej miejscowości Góra znajdowała się wspomniana powyżej rezydencja letnia biskupa.
Niestety, działania pierwszej wojny światowej zaznaczyły się także w historii parafii prawosławnej w Stanisławowie. W1915 roku została zdobyta Twierdza Modlin, a artyleria ostrzelała cerkiew. Jeden z pocisków uszkodził kopułę cerkwi i dzwonnicę. Drugi pocisk wpadł do ołtarza, ale się tam nie rozerwał. W tym samym roku nastąpił też duży odpływ parafian, którzy uciekali przed działaniami wojennymi do Rosji.
Po 1918 roku władze polskie przejęły świątynie jako majątek państwowy. W 1922 r. władze Kościoła prawosławnego rozpoczęły starania o otwarcie własnej parafii etatowej, a w 1927 r. wystąpiły o budowę nowej cerkwi. W roku 1927 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wyraziło zgodę jedynie na utworzenie kaplicy w domu parafialnym. Ministerstwo Wyznań Religijnych nie zezwalało na utworzenie w Stanisławowie filii parafii metropolitarnej św. Marii Magdaleny w Warszawie, powołując się na nieuregulowaną kwestię rozmieszczenia parafii na terytorium poza województwem lubelskim. Parafię w tym okresie obsługiwali duchowni z soboru warszawskiego. W roku 1935 przystąpiono do rozbiórki cerkwi. Część cegieł uzyskanych z rozbiórki została przekazana na budowę nowej cerkwi. Budowę rozpoczęto w 1936 roku według projektu Bogdana Lewandowskiego, a ukończono ją w 1938 roku. Projektu nie zrealizowano do końca - nie zbudowano przyległej do cerkwi dzwonnicy. Nowa świątynia okazała się mniej imponującą niż poprzednia. Została zbudowana na planie kwadratu o długości każdego z boków 13 m oraz z jedną centralną kopułą (na boczne kopuły prawdopodobnie władze nie wyraziły zgody). Druga część cegieł została wykorzystana do budowy szkoły w Pomiechówku, co potwierdza kronika szkoły: „Cegły pochodzące z rozbiórki starej cerkwi oraz murów fortecznych, jak również belki żelazne na stropy przekazał Społecznemu Komitetowi Budowy Szkoły w Pomiechówku premier Felicjan Sławoj-Składkowski”. I dalej: „Gdy zaistniały trudności ze zwiezieniem tychże cegieł, gdyż była to dla rolników pora prac wiosennych na polu, za kierownicą swego nowego samochodu ciężarowego zasiadł sam p. premier i osobiście cegły pozwoził”. Nie wiadomo, co się stało z dzwonami ze starej dzwonnicy, którą też rozebrano. W latach 1933-1937 proboszczem parafii był ks. Jan Sajczuk, który w owym czasie określił liczbę parafian na 500 osób.
Nowe, jeszcze bardziej dotkliwe kłopoty, spotykają parafię w okresie działań wojennych II wojny światowej oraz okupacji niemieckiej. Cerkiew została mocno uszkodzona. Nad wejściem do świątyni trafił dużego rozmiaru pocisk, który przebił ścianę na wylot, pozostawiając po sobie wielkiego rozmiaru otwór oraz kompletnie zniszczone drzwi wejściowe. W tym samym czasie zostało wyrwanych kilka ram okiennych, a w pozostałych oknach nie ocalała ani jedna szyba okienna. Dach budynku został mocno uszkodzony przez odłamki, w wyniku czego woda wlewała się do świątyni.
Do roku 1945 proboszczem parafii został ks. Teodor Rakiecki. Zaraz po zakończeniu działań wojennych duchowny wraz z dużą liczbą parafian wyjechał do Związku Radzieckiego. Zabrali ze sobą cenniejsze przedmioty cerkiewne. Pozostało tylko kilka rodzin prawosławnych oraz kilka osób prawosławnych pochodzących z rodzin mieszanych, łącznie około 120 osób. Parafia jednak nie przestała istnieć.
Po drugiej wojnie światowej w cerkwi stanisławowskiej odprawiali nabożeństwa duchowni z soboru św. Marii Magdaleny w Warszawie: ks. W. Łopuchowicz, ks. M. Lenczewski oraz inni duchowni. Wraz z odzyskaniem domu parafialnego w 1958 roku proboszczem parafii został mianowany ks. Włodzimierz Kuprjanowicz, który pełnił tę funkcję do 1964 roku. W tym okresie mieszkał on w Stanisławowie. Jego następcą został ks. Borys Dekaniec, który mieszkał w Warszawie i dojeżdżał na nabożeństwa. Dokonał on też częściowego remontu świątyni. Jeszcze w latach 60. nabożeństwa prawosławne gromadziły spore grupy wiernych.
Dnia 23 kwietnia 1966 roku w dzień poświęcony pamięci św. męczennicy Aleksandry przybył do Stanisławowa Metropolita Warszawski i całej Polski Stefan, który celebrował Św. Liturgię. Oficjalna wizyta metropolity była wyrazem troski o swoje „małe stado”.
Następnymi proboszczami zostali mianowani: ks. Rościsław Kozłowski (1970-1976), ks. Anatol Kościuczuk (1976-1992), ks. igumen Warsonofiusz (Doroszkiewicz) (1992-1998). W okresie, gdy proboszczem parafii był ks. Warsonofiusz w latach 1992-1995 wikariuszem parafii był ks. Damiano Monteroso, a w latach 1995-1998 ks. Mirosław Czurak. W roku 1998 proboszczem został ks. Mirosław Czurak, który pełnił tę funkcję do 1999 r., gdy probostwo objął ks. Mirosław Świderski, który pozostawał nim do 2001r.
W 1992 roku rozpoczęto wewnętrzny i zewnętrzny remont świątyni, odkryto w schowku duży zbiór ikon. Wiele z nich po konserwacji znalazło swe miejsce w cerkwi. Przeprowadzony remont obejmował m.in. tynkowanie fasady zewnętrznej, wstawienie podwójnych okien, dobudowanie kruchty po stronie zachodniej, remont pomieszczenia ołtarzowego, zmianą prowizorycznego sklepienia na sklepienie kolebkowe, tynkowanie nawy głównej, ułożenie płytek ceramicznych na podłodze. Rozpoczęto też remont ikonostasu, który udało się ukończyć dopiero w roku 2003. W dniu 1 grudnia 1993 roku miało miejsce włamanie do cerkwi, podczas którego zginęła ikona stojącego Chrystusa z Ewangelią. W roku 1998 cerkiew odzyskała, w wyniku zwrotów mienia zagarnianego bezprawnie przez państwo, zabytkowy cmentarz. Niestety jego stan jest tragiczny, ponieważ w okresie powojennym cmentarz został zdewastowany, dochodziło do profanacji grobów oraz kradzieży nagrobków. Przyroda też odcisnęła na nim swoje piętno, powodując jego zadrzewienie.
W roku 2001 przeprowadzono remont zewnętrzny świątyni. Obejmował wymianę pokrycia dachu i kopuły na blachę cynkową, zabezpieczenie fundamentów, pomalowanie elewacji. Odkopując fundamenty, odkryto kawałki tynku wraz z freskami poprzedniej świątyni. Rok wcześniej dokonano remontu bramy, która jest jedyną oryginalną pozostałością z początków istnienia parafii. Ikonostas i część wyposażenia pochodzi z modlińskiej cerkwi św. Jerzego.
W dniu 15 sierpnia 2001 parafię odwiedził Patriarcha Aleksandryjski Piotr VII w towarzystwie metropolity Sawy, arcybiskupa Jeremiasza oraz towarzyszących im dostojnych gości.
Dzień pamięci patronki świątyni św. męcz. Aleksandry przypada 23 kwietnia. Od roku 2001 do dnia dzisiejszego proboszczem parafii św. Aleksandry jest ks. Piotr Rajecki.
Ks. mgr Piotr Rajecki
Adres Parafii:
05-180 Pomiechówek,
Stanisławowo 20, tel. (22) 785-59-50
Literatura
1. Kozłowski R., Warszawska diecezja prawosławna, Wiadomości PAKP 1971 nr 3, s. 23-37.
2. Kozłowski R., Prawosławnyj prichod w Stanisławowie, Cerkownyj Wiestnik 1971 nr 4, s. 22-24.
3. Korżanskij I., Kratkaja istoria Chełmsko-Warszawskoj eparchii, w: Chełmsko- warszawskij wiestnik, 1878 nr 15; 1879 nr 22.
4. Torskij W., Aleksandryjskij prawosławnyj prichod i chram w ruskich kołoniac warszawskoj gubernii, Chełmsko-warszawskoj eparchialnyj wiestnik, 1896 nr 15, s. 277-279;1896 nr 16, s. 286-288.
5. Sokoł K., Sosna A., Kopuły nad Wisłą. Prawosławne cerkwie w centralnej Polsce w latach 1815-1915, MID Synergia, Moskwa 2003, s. 75-76
6. Gołąb R., Ilustrowana monografia miasta Nowego Dworu Mazowieckiego z historią Twierdzy Modlin, bmw. 2001, s. 162, 274.
7. Wożniak A., Kartki z dziejów Prawosławnej Parafii św. Aleksandry w Stanisławowie koło Modlina.
8. Siedlicka Baryka K. Ślad estoński na Mazowszu – prawosławna parafia w Stanisławowie, s.31, 36, 43
Kalendarz Prawosławny 2006 r.