Malesze Śww. App. Piotra i Pawła

HISTORIA PARAFII ŚWIĘTYCH APOSTOŁÓW PIOTRA I PAWŁA W MALESZACH

Najwcześniejsza lustracja cerkwi w Maleszach pochodzi z 1727 roku. Parafia obejmowała wówczas wsie: Malesze, Szpaki, Puchacze, Chojewo.

Pod rokiem 1768 wymieniony jest duchowny Bazyli Pietrykowski.

W 1790 r. w Maleszach odnotowano 41 domów, natomiast w 1847 r. parafia liczyła 634 osoby. Stara cerkiewka, odziedziczona z czasów unii, coraz bardziej podupadała. Z powodu braku w pobliżu materiałów budowlanych, postanowiono wybudować cegielnię, by móc przystąpić do wzniesienia nowej cerkwi. Pomysł zrealizowano w ciągu kilku lat.

29 czerwca 1870 r. poświęcono nową murowaną świątynię, pod wezwaniem świętych apostołów Piotra i Pawła. Zlokalizowano ją w środkowej części wsi, przy skrzyżowaniu dróg. Parkan dookoła cerkwi również zbudowano z cegły. Starą drewnianą cerkiew rozebrano i przeniesiono na cmentarz grzebalny. Tam 29 czerwca 1881 r. poświęcono ją Kazańskiej ikonie Matki Bożej.

Zgodnie z zarządzeniem Litewskiego Diecezjalnego Konsystorza z 1875 r. parafia należała do dekanatu bielskiego. Posiadała wówczas 1.017 wiernych, zamieszkałych we wsiach: Malesze, Szpaki, Chojewo, Puhacze, Abramiki, Łukawica i Bujnowo. W następnym roku w parafii odnotowano 1.077 osób, przy czym liczba parafian stale wzrastała. Pod koniec XIX w. istniały cerkiewno-parafialne szkoły w Bujnowie i Chojewie z 59 uczniami, a w Maleszach szkoła ludowa z 70 uczniami.

Na początku XX w. liczba wiernych wyniosła 1.243 osoby, zamieszkujących wsie: Malesze, Szpaki, Abramiki, Trocze, Bujnowo i Chojewo. Ziemi cerkiewnej było 40 dziesięcin.

Po I wojnie światowej w życiu wyznawców Prawosławia nastąpiły ogromne zmiany. Ludność powracająca z bieżeństwa w latach 1918-1921 znalazła się w nowych warunkach ustrojowych. Cerkiew w Maleszach nie otrzymała statusu etatowej parafii. Jedynie w 1929 r. nadano jej status etatowej filii parafii św. archanioła Michała w Bielsku Podlaskim. Dotychczasowe parafie Brańska i Hodyszewska zostały zlikwidowane, a miejscowości zostały przyłączone do filii w Maleszach. Zgodnie z „Klirovoj Vedomostiju” z 1936 r. liczba wyznawców wynosiła 1.957 osób zamieszkujących w następujących miejscowościach: Malesze – 456 osób, Szpaki – 198, Topczewo – 40, Sciony – 65, Sieśki – 20, Łukowica – 10, Świrydy – 245, Zanie – 182, Ferma Nikołajewo – 96, m. Brańsk – 123, Bujnowo – 282, Chojewo – 127, Markowizna – 7, Łubin Kościelny – 9, Kalinica – 3, Oleksin – 10, Kiersnówka – 50, Pruszanka-Baranki – 12, Domanowo – 13, Popławy – 3 , Patoki – 3, Rudka – 3.

Okres okupacji niemieckiej przyniósł niepowetowane straty. W 1944 r. została całkowicie zburzona cerkiew parafialna. Po zakończeniu działań wojennych sytuacja w parafii diametralnie zmieniła się. Liczba wiernych w 1946 r. wyniosła 578 osób, w miejscowościach: Malesze – 233 osoby, Szpaki – 80, Świrydy – 115, Zanie – 40, Bujnowo – 80 i Brańsk – 30.

Sytuacja po II wojnie sparaliżowała życie prawosławnych. Ewakuacja do Związku Radzieckiego zmusiła około 20 rodzin z Malesz do opuszczenia rodzimej ziemi, a podziemna organizacja oddziału „Burego” dokonała mordu na ludności prawosławnej. 2 lutego 1946 r. we wsi Zanie zabito 24 osoby i w Szpakach 6. Mieszkańcy pozostali bez środków do życia: w Szpakach 21 rodzin (93 osoby) i w Zaniach 16 rodzin (81 osób). W tak trudnych okolicznościach rodziła się odnowa życia parafialnego. Pozostała jedynie plebania, która była miejscem nabożeństw. Mimo wszystko parafianie podjęli się niebagatelnego trudu – budowy cerkwi na starym miejscu w środku wsi. W 1954 r. dokonano uroczystego poświęcenia cerkwi pod wezwaniem świętych apostołów Piotra i Pawła. Zagospodarowano posesję, przy plebanii wybudowano budynki gospodarcze, cerkiew ogrodzono murem betonowym.

Według „Klirovoj Vedomosti” z 1968 r. w parafii mieszkało 656 osób w 154 domach, a mianowicie: Malesze – 56 domy i 173 osoby, Szpaki – 16 i 97, Bujnowo – 27 i 151, Świrydy – 25 i 100, Zanie – 20 i 103 oraz Brańsk – 10 i 25. Migracja ludności wiejskiej do miast spowodowała zmniejszenie stanu liczbowego parafii. Mimo to, podjęto ogromny wysiłek budowy piętrowej murowanej plebanii i 12 lipca 1988 r. poświęcono ją. Zadbano także o cerkiew i w 1995 r. pozłocono ikonostas.

Obecnie parafię stanowią następujące miejscowości: Malesze, Bujnowo, Szpaki, Świrydy, Zanie i Brańsk.

Parafia posiada cmentarz o powierzchni 2,66 ha, który znajduje się przy drodze do wsi Bujnowo.

Od maja 1999 r. proboszczem parafii jest ks. prot. Jerzy Charytoniuk. Głównymi świętami parafialnymi są: dzień świętych apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca / 12 lipca) oraz święto  Podwyższenia Świętego Krzyża (14/27 września).

Cerkiew św. Symeona Słupnika w Brańsku

Brańsk jest jednym z najstarszych gro­dów Podlasia. Jako gród ruski datowany jest już w XI wieku. Pisana wiadomość o tu­tejszej cerkwi pochodzi z początku XVI w. (5 stycznia 1507 r.), kiedy król Zygmunt Stary nadał Helenie – wdowie po swym bracie Aleksandrze – w doży­wotnie władanie zamek bielski z mia­stami Brańsk i Suraż. Niektórzy bada­cze sądzą, iż właśnie z osobą Heleny należy wiązać ufundowanie i wyposaże­nie kolejnej cerkwi, którą wzniesiono pod wezwaniem św. Symeona Stylity, tj. Szymona Słupnika. W 1507 r. Brańsk był we władaniu królowej Heleny i – jak głosi tradycja – to ona ofiarowała cerkwi w Brańsku ikonę, która dokładnie od­dawała schemat ikonograficzny Tychwińskiej ikony Matki Bożej. Niebawem brańska ikona zasłynęła cudami. W 1727 r. znajdowały się przy niej zachowane do dziś liczne wota – kilkanaście tabliczek, przypominających o uzdrowieniach.

Najnowsze badania archeologiczne, pro­wadzone w trakcie budowy ronda we wrze­śniu i październiku 2004 r., potwierdzają ist­nienie cmentarza prawosławnego z okresu późnego średniowiecza, tj. od XIII do XV wieku. W ramach tych badań odkryto groby 576 osób.

Z inwentarza starostwa brańskiego i suraskiego, autorstwa Mikołaja Sakowskiego, pochodzi pierwsza pisana wzmianka świad­cząca o istnieniu cerkwi w Brańsku. Inwentarz ten również informuje, że psalmista cerkwi w Brańsku miał na imię Iwan i posia­dał w tej miejscowości pół włóki ziemi. Dzięki inwentarzowi można przypatrzeć się stosunkom ludnościowym i narodowościo­wym. Wynika z niego, że starostwo brańskie zamieszkiwała ludność polska oraz ru­ska, której stosunek liczebny wyrażał się około połowy XVI w. liczbą 1:4.

Trudno jest obecnie określić jedno­znacznie, gdzie pierwot­nie była usytuowana cerkiew. Brańsk w tym czasie posiadał dwa rynki, jeden z nich – starszy – nosił nazwę Kozi Rynek. Tak też zwała się ulica, która tamtędy przebiegała. W południowej pierzei Koziego Rynku znajdowała się cer­kiew prawosławna. Imienia proboszcza źródło niestety nie podaje. Natomiast z innych danych zawartych w źródle wynika, że przy tej ulicy usytuowany był cmentarz prawo­sławny. Proboszcz cerkwi brańskiej oraz psalmista posiadali różne kawałki ziemi i place w różnych częściach miasta. Księga poborowa z 1578 r. potwierdza istnienie jednego prawosławnego duchownego w Brańsku. Pierwszym znanym nam z imie­nia proboszczem prawosławnym w Brańsku był Roman Gabiacki.

Z zachowanych danych historycznych dowiadujemy się, że parafia prawosławna w Brańsku należała do dekanatu bielskie­go. W 1847 r. skupiała 671 wiernych. W końcu lat pięćdziesiątych XIX w. dalsze użytko­wanie, służącej parafianom ponad 300 lat, świątyni groziło niebezpieczeństwem zawa­lenia, dlatego postanowiono rozebrać drewnianą cer­kiew. Na cmentarzu w 1857 r. zbu­dowano kaplicę cmentarną, a w centrum brańskiego rynku murowaną cerkiew prawosławną pod wezwaniem św. Szymona Słupnika.

Druga cerkiew w Brańsku była po­dobno budowlą imponującą, z czer­wonej cegły z sześcioma kopułami. W 1865 r. liczba mieszkańców Brańska wynosiła 1.647 osób, w tym 213 prawosławnych.

4 maja 1865 r. w mie­ście poświęcono kaplicę św. Aleksandra Newskiego. Obecnie jest to kaplica rzymskokatolicka u zbie­gu ulic Bielskiej i Boćkowskiej. W 1898 r. parafia brańska skupiała 1.114 wiernych, miesz­kających w 114 domach, w następują­cych miejscowościach: Brańsk – 309, Świrydy – 283, Zanie – 148, Załuskie – 66, Oleksin – 38, Klichy – 21, Patoki –27, Widzgowo – 11, Kalnica – 12, Domanowo – 39, Onacki – 7, Brzeznica – 4, Popławy – 4, Kiersnówek – 30, Rudka – 28, Olendy – 26.

Po I wojnie światowej parafię w Brańsku zlikwidowano, kaplicę i cer­kiew parafialną rozebrano, a wiernych przyłączono do parafii w Maleszach. Podczas okupacji niemieckiej dawny budy­nek plebanii, zabrany w okresie międzywo­jennym na szkołę, został w 1942 r. zaadap­towany na cerkiew. Liczba wyznawców fi­lii brańskiej parafii w Maleszach w 1943 r. wyniosła 791 osób. Po II wojnie światowej sytuacja uległa zmianie i liczba parafian z różnych przyczyn (podziemie, ewakuacja, migracja) stale się zmniejszała i obecnie li­czy 80 osób.

Z błogosławieństwa Metropolity Warszawskiego i całej Polski Bazylego w 1997 r. położono kamień wę­gielny pod nową cerkiew w Brańsku. Ogromnym wysiłkiem wiernych i byłe­go proboszcza, ks. Bazylego Niegierewicza, rozpoczęto budowę nowej, okazałej cerkwi w centrum Brańska pod tradycyjnym we­zwaniem św. Symeona Słupnika. Od 1999 z błogosławieństwa oraz przy wyraźnym wsparciu i zaangażowaniu Metropolity Warszawskiego i całej Polski Sawy, ofiarnością parafian i ludu Bożego Cerkwi prawosławnej w Polsce, budowę prowadził i zakończył obecny proboszcz parafii w Maleszach ks. prot. Jerzy Charytoniuk. Uroczystego poświęcenia nowej cerkwi 18 września 2005 r. dokonał Jego Eminencja metropolita Sawa.

Największą świętością brańskiej cerkwi jest cudowna Tychwińska ikona Matki Bożej – odwieczna Orędowniczka Ziemi Brańskiej.

ks. prot. Jerzy Charytoniuk, ks. mitrat Grzegorz Sosna

Kalendarz Prawosławny 2009 r.

• « poprz.
• nast. »