Lewkowo Stare Śww. App. Piotra i Pawła
Historia parafii świętych apostołów Piotra i Pawła w Lewkowie Starym
Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii prawosławnej, jak podają źródła, była następująca: „W 1505 roku już istniała cerkiew i już istniała parafia”. Obecna cerkiew została zbudowana w 1574 r., a jej fundatorem był ród kniaziów Massalskich.
W 1574 r. parafię obsługiwał o. Hieronim Kowalewski: „Cerkiew drewniana z kopułą wzniosłą i krzyżem wspaniałym, facjaty dwie bez krzyży, między którymi „chór” na cały babiniec, cmentarz nie oparkowany. Dzwonnica separatum od Cerkwi na słupach wiązana, okien w Cerkwi dziesięć. Carskie drzwi stolarskiej roboty, wielkiego kunsztu sztuki…”. Zachowały się one do dnia dzisiejszego. Cerkiew też przetrwała do czasów obecnych, przed oszalowaniem – jak twierdził śp. archimandryta Nikon – na belce wyrzeźbiono datę 1574.
W 1736 r. Jan Kazimierz Massalski, sędzia ziemski Wołkowyski właściciel Łuki, zapisał w testamencie, że jego wolą jest: „Pochować w Cerkwi lewkowskiej przed ołtarzem Najświętszej Marii Panny. Na koszt pogrzebu przekazuje 300 zł polskich, a 100 zł polskich zapisuje Cerkwi lewkowskiej na dopłacenie dzwonu nowego. Księdzu Prezbiterowi lewkowskiemu czapkę z wierzchem karmazynowym”. W 1787 r. dobra Narewka należą do Jana Węgierskiego i tworzą je cztery folwarki: Lewkowe z dworem oraz wsie Iliaszuki, Michnówka z kolonią, Michalczuki (Kordon), folwarki Łuka z dworem i wsią Słobódka oraz osady bojarskie przy rzece Narewka, folwark Siemionówka z dworem i wsią, folwark Grodzisk z dworem i wsią Mikłaszewo. Siedzibą właściciela Jana Węgierskiego był dwór Łuka, a później Tarnopol. Według „Księgi Zmarłych” z lat 1809-1826 w skład parafii wchodziły miejscowości: Berezowy Kopiec, Barnadzki Most, Bernadzki Most kolonie, Brody, Chominowo, Dąbrowa, Gnilec, Grodzisk folwark, Iliaszuki, Huszczewina, Janowo, Kordon, Lewkowe, Lewkowo Dwór, Łuka, Łuka Dwór, Masiewo, Masiewo Dwór, Michnówka, Mikłaszewo, Minkówka, Narewka, Narewka Dwór, Ochrymy, Olchówka, Pasieki, Piszczałka, Pod Babią Górą, Podlewkowo, Połomja folwark, Siemionówka, Skupowo, Skupowo Dwór, Słobódka, Stoczek, Suszczy Borek, Swinoroje, Teremiski, Zabłotczyzna, Zarzeka.
Po przyłączeniu unitów do Cerkwi prawosławnej w 1839 r. świątynia lewkowska powróciła do Prawosławia i znajdowała się w dekanacie wołkowyckim Diecezji Litewskiej. Zgodnie z zarządzeniem z 1842 r. parafię zaliczono do IV klasy uposażenia. Liczba parafian w 1847 r. wynosiła 1.007 mężczyzn oraz 1.039 kobiet i stale wzrastała. „Klirowyje Wiedomosti” z 1854 r. podają, że „cerkiew drewniana na fundamencie z kamienia, dzwonnica stara potrzebuje remontu”. Na cmentarzu grzebalnym wzniesiono maleńką kaplicę dla odprawiania pogrzebów. W 1869 r. nastąpił podział na dwie parafie: Lewkowo i Narewka. Liczba wiernych przy cerkwi w Lewkowie wynosiła 1.364 osób. Ze środków parafian w 1874 r. wyremontowano cerkiew i poświęcono. Zgodnie z zarządzeniem Diecezji Litewskiej z dnia 25 grudnia 1875 r. lewkowska parafia została zaliczona do V klasy uposażenia, gdyż pomniejszono ją o wsie dziś należące do parafii w Juszkowym Grodzie i Łosince. Parafię w Lewkowie stanowiły wsie: Lewkowo, Iliaszuki, Michnówka, Słobódka, Łuka, Bernadzki Most, Podlewkowie, Suszczy Borek, Ochrymowo i Kapitańszczyzna. Liczba wiernych w 1878 r. wynosiła 1.295 osób. Cerkiew w 1881 r. wzbogaciła się o nowy dębowy ikonostas. Przy cerkwi działało bractwo, a od 1861 r. szkoła, która mieściła się w stróżówce, a naukę w niej pobierało 26 chłopców i 7 dziewcząt. Na terenie parafii zorganizowano też w 1880 r. szkoły gramoty w Słobódce i Łuce, a w Lewkowie istniało narodnoje uczyliszcze z 54 chłopcami i 6 dziewczętami. Liczba wiernych wynosiła wówczas 1.806 osób, a ziemi cerkiewnej było 58 dziesięcin i 1.820 sążni. Trzecia część tych gruntów została zabrana bezprawnie przez właścicieli Lewkowa Julię i Józefa Podwalców. W 1881 r. dzwonnica została przebudowana, a pięć lat później cerkiew została pokryta blachą.
W czasie I wojny światowej na skutek ewakuacji od 1915 r. prawie wszyscy mieszkańcy przez kilka lat przebywali w Rosji. Powrót nastąpił w lata 1919-1921. W 1921 r. cerkiew odremontowano i ogrodzono drewnianym płotem. Grunta parafialne zostały samowolnie uszczuplone przez nauczyciela szkoły podstawowej w Lewkowie Starym, zaś budynki gospodarcze zajęte przez mieszkańców wsi.
W okresie międzywojennym na terenie parafii istniały 3 szkoły powszechne: w Lewkowie Starym, Eliaszukach i Łuce, i tam były prowadzone lekcje religii przez proboszczów. W kronice szkoły jest zapisane, że nauczyciel Wacław Szychanowicz zlikwidował szkołę białoruską i nauczanie miało być prowadzone w języku polskim. Miejscowa ludność broniła się przed polonizacją i w 1924 r. dzieci nie posłano do szkoły. Liczba parafian w 1925 r. wynosiła 902 mężczyzn i 926 kobiet. Na terenie parafii mieszkało 26 osób wyznania rzymskokatolickiego. 19 maja 1926 r. cerkiew wizytował Biskup Grodzieńsko-Nowogródzki Aleksy.
Wielkim nieszczęściem dla parafii była II wojna światowa. Za współpracę z partyzantką spacyfikowano prawie wszystkie wsie, młodych mieszkańców wywieziono na roboty do III Rzeszy, a pozostałą ludność rozproszono po okolicznych miejscowościach. W 1946 r. trzecia część mieszkańców wyjechała do ZSRR. W 1949 r. przystąpiono do wzniesienia dzwonnicy u wejścia do cerkwi. W 1965 r. na cmentarzu parafialnym zbudowano kostnicę, ponieważ na budowę kaplicy nie dano pozwolenia. W 1977 r. rozpoczęto budowę zbiornika wodnego Siemianówka, w wyniku czego parafia straciła 140 gospodarstw. W 1981 r. przeprowadzono kapitalny remont plebanii, a w 1982 roku kapitalny remont cerkwi. W 1983 r. zbudowano budynek inwentarsko-składowy. W 1997 r. cerkiew ogrodzono płotem żelaznym na wysokim fundamencie, a od strony północnej betonowo-kamiennym wysokim parkanem.
W związku z budową zbiornika wodnego Siemianówka zlikwidowano dziewięć wsi, a parafia lewkowska utraciła Łukę i Stary Dwór. Część gospodarzy postanowiła zostać na swojej ojcowiźnie. W odległości 2 km wybudowano nową wieś Nowa Łuka, w której zamieszkało ośmiu gospodarzy. Na pamiątkę wysiedlonych postanowiono wybudować cerkiew św. proroka Eliasza. Kamień węgielny pod jej budowę w 1999 r. poświęcił Metropolita Warszawski i całej Polski Sawa, który też 17 września 2005 r. dokonał jej poświęcenia. 30 sierpnia 2009 r. Jego Eminencja metropolita Sawa przewodniczył uroczystościom z okazji jubileuszu 40-lecia kapłaństwa i pożycia małżeńskiego proboszcza parafii ks. Leonidasa Jankowskiego.
Na koniec 2009 r. parafię zamieszkiwało 266 rodzin (580 osób).
Duchowieństwo parafii stanowili księża: Heronim Kowalewski (1574), Heronim Kowalewski (1712-1727), Antoni Sawicz (1815), Jakub Artecki (1844-1850), Stefan Bielewicz (1850-1864), Hilarion Budziłowicz (1864-1865), Bazyli Kraskowski (1869-1910), Piotr Mezit (1911-1915), Tomasz Zienkiewicz (1915), Teodozy Dietjewski (1924), Paweł Wiselecki (1924-1925), Joil Sosnowski (1925-1930), Jan Nowik (1930-1951), wikariusz Aleksander Nowik (1941-1959), Rafał Czystowski (1951-1962), Mikołaj Potapczuk (1962-1972), Mikołaj Czurak (1973-1976), wikariusz Eugeniusz Zdrojewski (1984-1986), wikariusz Piotr Miedwiediew (1987), wikariusz Eugeniusz Podgajecki (1987-1995), wikariusz Sławomir Troc (1998-2006). Od 1976 r. proboszczem parafii jest ks. Leonidas Jankowski, a wikariuszem od 2006 r. ks. Jan Gacuta. Dyrygentem parafii jest Eugenia Jankowska.
Święta parafialne: świętych apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca/12 lipca), św. archanioła Michała (8/21 listopad), św. proroka Eliasza – Nawa Łuka (20 lipca/2 sierpnia).
ks. mitrat Leonidas Jankowski, fot. z archiwum parafii i Jarosław Charkiewicz
Kalendarz Prawosławny 2011 r.